ظرفیت ذخیره آب مجموع سدهای استان خراسان رضوی یک میلیارد و ۵۱۲ میلیون متر مکعب است که یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب آن مربوط به سد دوستی به عنوان بزرگترین سد استان است، که به صورت مشترک و با سهم مساوی بین ۲ کشور ایران و ترکمنستان تقسیم می شود.
بهمن ماه سال ۱۳۸۷ طرح انتقال آب از سد دوستی به مشهد با ظرفیت انتقال و تصفیه ۱۵۰ میلیون متر مکعب در سال با حضور رییس جمهور وقت به بهره‌برداری رسید.
این سد تامین کننده بخش مهمی از نیاز آبی مشهد بود و در سال ۹۸ تا ۷۰ درصد از نیاز آبی مشهد از حجم ذخیره این سد تامین می شد که این روند همچنان تا سال های اخیر ادامه داشت.
در پی خشکسالی های سه سال اخیر، پارسال حجم ذخیره آب این سد به حدود ۱۵ درصد رسید که توان آنرا نداشت که بیشتر از ۳۰ درصد از نیاز آبی مشهد را تامین کند.
تامین آب مشهد از محل سد دوستی در گذشته بیش از ۵۰ درصد بود که این میزان با توجه به کاهش بارندگی‌ها، اکنون به کمتر از ۳۰ درصد رسیده است.
امسال نیز وضعیت این سد بسیار بحرانی شده و حجم ذخیره آب آن به کمتر از ۱۲ درصد رسیده است، اما با توجه به اهمیت آن در تامین آب مشهد، اقدامات مختلفی برای برداشت از همان میزان آب اندک موجود در کف سد در دست اجراست و رایزنی ها با طرف ترکمنستانی برای به حداقل رساندن حجم برداشت آنها از سهم آبی خود در حال انجام است.
آب سد دوستی به بخش مُرده رسیده است
سالهای قبل تا خرداد ماه در سد دوستی ورودی آب ثبت می شد اما امسال به دلیل کاهش چشمگیر بارندگی هیچ ورودی آبی به سد نداشتیم.منابع آبی مشهد شامل دریاچه‌های پشت چهار سد “طرق، اَرداک، دوستی و کاردِه”، چندین حلقه چاه و ۲ رشته قنات است که سد دوستی از مهم‌ترین آنهاست.
مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در خصوص وضعیت آبی سد دوستی به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: هم اینک تنها حدود ۱۲۶ میلیون متر مکعب از حجم مخزن یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعبی سد دوستی آب دارد.
ادریس قائمی افزود: برنامه ریزی شده بود ماهانه حدود پنج میلیون متر مکعب از سد دوستی آب برای تامین نیاز شرب مشهد برداشت شود از این رو در فصل بهار ۱۶ میلیون متر مکعب آب از این سد برداشت شد.
وی خاطرنشان کرد: سالهای قبل تا خردادماه هم در سد دوستی ورودی آب ثبت می شد اما امسال به دلیل کاهش چشمگیر بارندگی ها، هیچ ورودی آبی به سد نداشتیم.
مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اضافه کرد: نیمی از حجم فعلی آب سد دوستی متعلق به ترکمنستان است و رایزنی هایی بین مقامات ترکمنستان و ایران در خصوص کاهش برداشت آب توسط ترکمنستان صورت گرفته است.
قائمی ادامه داد: هم اینک برداشت آب از سد دوستی به حجم مرده سد رسیده که از طریق مخزن قابل برداشت نیست لذا پروژه شناور سد دوستی به منظور برداشت آب از سطح به جای کف در دست اجراست و طی روزهای آینده بهره برداری می شود.
اجرای سامانه شناوری روی سد دوستی
مدیر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آب شرب مشهد نیز در این خصوص اظهار کرد: با توجه به افت حجم مخزن سد دوستی، تراز سد از دریچه های آبگیر پایین تر رفته و خروج آب از دریچه پایینی صورت می گیرد که این امر باعث کاهش کیفیت و عدم پایداری تامین آب شرب شده است.
با توجه به ضرورت تامین آب شرب شهر مشهد، سامانه شناوری به صورت اضطراری و در سریعترین زمان ممکن طی بازه زمانی ۲ ماهه اجرا شد.امیر سالکی افزود: از این رو به منظور برداشت پایدار و با کیفیت‌تر آب، این شرکت نسبت به طراحی و اجرای سامانه آبگیر سد دوستی اقدام کرده است.
وی خاطرنشان کرد: این سامانه از ۲ سکوی شناور مجزا تشکیل شده که هر سکو مجهز به ۶ عدد پمپ با ظرفیت ۲۵۰ لیتر در ثانیه است.
مدیر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آب شرب مشهد گفت: با توجه به ضرورت تامین آب شرب شهر مشهد، این سامانه به صورت اضطراری و در سریعترین زمان ممکن در بازه زمانی ۲ ماهه اجرا شد و به زودی به بهره برداری می رسد.
سالکی اظهار امیدواری کرد که با همراهی مردم در مدیریت مصرف و اجرای طرح های مختلف اضطراری تامین آب، اوج مصرف تابستانی بدون تنش پشت سر گذاشته شود.
وضعیت بحرانی سدهای مشهد
حجم ذخیره سدهای مشهد نسبت به مدت مشابه پارسال ۵۵ درصد کاهش یافته و آورد آبی به پشت سدها، قابل ملاحظه نبوده است.مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: خشکسالی امسال مشهد در ۶ دهه اخیر بی سابقه بوده و کل حجم بارندگی در این کلانشهر از ابتدای سال جاری تنها ۱۸ میلیمتر بوده است.
حسین اسماعیلیان افزود: همچنین از ابتدای سال آبی یعنی از مهرماه ۱۴۰۱ تا کنون ۸۴ میلیمتر بارندگی داشته ایم که ۶۵ درصد نسبت به دوره بلندمدت کاهش دارد.
وی اضافه کرد: وضعیت ذخایر سدهای مشهد مناسب نیست، ورودی آب به سد دوستی در سال جاری صفر بوده و تنها ۱۰ درصد از حجم ذخیره سد دوستی، ۱۵ درصد از حجم ذخیره سد طرق و ۲۴ درصد از حجم ذخیره سد ارداک آب دارد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد خاطرنشان کرد: حجم ذخیره سدهای مشهد نسبت به مدت مشابه پارسال ۵۵ درصد کاهش یافته و وضعیت آبی سدها بحرانی است و آورد آبی به پشت سدها قابل ملاحظه نبوده است.
افزایش ظرفیت برداشت از سد دوستی با اجرای سامانه شناوری
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد اضافه کرد: هم اینک برداشت آب از حجم مُرده سد دوستی صورت می گیرد، لذا به منظور افزایش کیفیت آب و کاهش رسوبات آب سد، سامانه پمپاژ شناور به منظور برداشت از سطح آب سد تا پایان هفته جاری بهره برداری می شود.
از لحاظ تنش آبی در سخت ترین شرایط ۶۰ سال اخیر قرار داریم.اسماعیلیان افزود: اکنون ظرفیت برداشت از سد دوستی به هزار و ۶۵۰ لیتر در ثانیه کاهش یافته است اما با اجرای این طرح بازیابی انجام و میزان برداشت به حدود سه هزار لیتر در ثانیه افزایش می یابد.
وی تاکید کرد: هم اینک مردم نسبت به وضعیت آب مشهد حساس شده اند اما این حاسیست باید تبدیل به اقدام شود و رفتاری متناسب با شرایط خشکسالی در عمل مشاهده شود.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد اضافه کرد: با مدیریت مصرف و عمل به شعار «مصرف آب، نصف» می توان از شرایط تنش زای امسال عبور کرد، این درحالی است که از لحاظ تنش آبی در سخت ترین شرایط ۶۰ سال اخیر قرار داریم.
سد دوستی در مرز ایران و ترکمنستان بر روی رودخانه مرزی هریرود در ۷۵ کیلومتری شهر سرخس در شمال شرق خراسان رضوی ساخته شده است. این سد از نوع خاکی با هسته رسی به ارتفاع ۷۸ متر، طول تاج ۶۵۵ و عرض تاج ۱۵ متر است و مخزن این سد دارای گنجایش یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب است.
سد دوستی با همکاری مشترک ایران و ترکمنستان ساخته شده و عملیات اجرایی ساخت آن در سال ۱۳۷۹ آغاز شد که در فروردین سال ۱۳۸۴ به بهره برداری رسید. نام این سد بر اساس مفهوم دوستی و مودت به نام ‘دوستی’ انتخاب شده است.
خراسان رضوی دارای ۳۲ سد در حال بهره‌برداری در نقاط مختلف استان شامل تربت‌حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، جغتای، جوین، تایباد، تربت‌جام، چناران، سرخس، نیشابور، کلات و فریمان است که سد دوستی به عنوان بزرگترین سد استان به صورت مشترک و با سهم مساوی بین ایران و کشور ترکمنستان در حال بهره برداری است.
