سدهای پیاپی؛ جان کشاورزی، دامداری و ماهیگیری را گرفته اند و خاطرات خوبی برای مردم نساخته اند، به گفته کارشناسان، در سد سازی اتفاقی که می افتد این است که دریاچه پشت سد به خاطر رطوبت اثر گلخانه ای ایجاد می کند، برف های ارتفاعات که قرار است رودخانه ها را پر کند کم و این برف ها زودتر آب می شوند و به همین دلیل هم ذخایر آبی ما روز به روز کمتر می شود.
سرواژه- سعید قاسمی
به دلیل جریان نداشتن، آب در دریاچه پشت سد چرخش ندارد ودر کف مخزن گندیده می شود و گازهای انفجاری مثل متان تولید می کند که به شدت آلوده کننده هوا هستند، اما کار از کار گذشته بسیاری از سدها پیش از این ساخته شده اند و دیگر نمی توان کاری کرد حالا شاید تنها راه موجود نحوه درست استفاده از آنها باشد، سد اکباتان در همدان یکی از آنهاست.
چند وقتی هست که استان همدان با چالش بی آبی روبروست و متاسفانه سد اکباتان با حجم 36 میلیون متر مکعب نیز از مدار خارج شده، شهریور ماه اعلام شد، ورودی آن صفر است وکدورت آب سد نسبت به گذشته ۱۰ برابر شده که این موضوع مشکلاتی را در زمینه شست و شوی فیلتر‌های تصفیه خانه ایجاد کرده از سویی کاهش ۴۲ درصدی بارندگی در سال آبی گذشته، موجب خالی شدن ۸۰ درصد مخزن این سد شده است.
آب رفته به سد برنمی گردد اما می توان از این فرصت استفاده کرد تا با لایروبی علاوه بر ایجاد حجم بیشتر برای ذخیره آب در این سد از آبرفت و رسوبات آن برای بخش کشاورزی استفاده شود.
همانطور که متخصصان علمی در حوزه آب، می گویند: لایروبی مهار فرسایش خاک، افزایش کنترل فرسایش خاک، افزایش بارگذاری آب، مهار سیلاب، زیباسازی بستر و حریم سد، کاهش رشد علف‌های هرز و افزایش اکسیژن را به همراه دارد.
بر این اساس شاید سد اکباتان از نظر ذخیره آب، شرایط خوبی نداشته باشد اما بستر آن دارای ظرفیت خوبی است که باید با لایروبی از آن بهره برد.
زنگ خطر برای همدان زمانی به صدا درآمد که به گفته رئیس خانه کشاورز استان همان ماهی یکبار جلسات اختصاصی حوزه آب در فرمانداری نیز به دلایل نامعلوم حذف شد یا زمانی که با وجود اینکه لایروبی سد استان 10 هزار متر مکعب به ظرفیت آن اضافه می کرد، مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای استان همدان با اشاره به اینکه رسوب گیری به عنوان حجم مرده از قبل در طراحی سد پیش بینی شده و با طراحی دقیق، جریان غلیظ از طریق دریچه‌های تحتانی تخلیه می‌شود، می گوید که نیازی به لایروبی نیست، همین موضوع باعث می شود که در سال گذشته تعدادی متقاضی لایروبی از سد به آب منطقه ای مراجعه کنند اما با بی توجهی مسئولان شاهد اتفاق مثبتی نباشیم!
کارکردی که فدای مدیریت می شود
به سراغ یك فعال محیط زیست می روم؛ وی با بیان اینكه در صورت اعمال مدیریت صحیح در مورد سدها، حتی سیلاب ها برای كشور نعمت خواهد بود، می گوید: بی توجهی به لایروبی سدها و انجام ندادن عملیات تثبیت جنگل ها و مراتع در بالادست، باعث می شود سدها خیلی زود كاركرد خود را از دست بدهند.
شبنم قنواتی می گوید: در طراحی سدها، عمر سد به میزان رسوب آن بستگی دارد، هر چه آبخیزداری آنها بهتر باشد رسوب کمتر و عمر سد بیشتر است پس ما باید یک حوزه آبریز پایدار ایجاد کنیم.
آبخیزداری انجام اقدام هایی است كه به هنگام بارش ها، باران را به عمق ارتفاعات نفوذ دهد. انجام نشدن آبخیز داری در ارتفاعات سبب می شود هنگام بارندگی ها گل و لای به مخزن سد ها رفته و آنها را پر كند.
این فعال محیط زیست کشور بیان می کند: اكنون سد های كشور نیاز ضروری به شست و شو دارند و باید هیدرولیكی شسته شوند. در بخش پایین دست سد هم باید به احداث كانال های مناسب در شهرها و روستاها ها توجه كرد.
توهم پرآبی سدها
او درباره رسوب زدایی سدها نیز معتقد است: رسوباتی که در پشت مخزن سد ها انبار شده باعث کاهش حجم آن می شود، با کمترین میزان بارش سد سریز کرده و ذهنیت عموم بر این است وقتی این وسعت پر شده حتما میزان بارش زیاد بوده در صورتی که اینگونه نیست.
به غیر از موارد گفته شده باید اهداف لایروبی که شامل عمیق کردن رودخانه ها و یا دریاچه ها و یا حوضچه، پر کردن گودی ها در زیر آب یا خشکی، جایگزینی مواد با کیفیت خوب و مناسب به جای مواد ضعیف در زیر آب را نیز مد نظر قرار داد تا کمبودلایروبی و بهسازی آب بندان ها باعث کاهش کمبود ذخیره آب نشود.
از طرفی بنابر گفته رئیس خانه کشاورز اگر خاک برداری از کف سد انجام شود چون رسوبات کوه است برای کشاورزی قابلیت بالایی دارد، علاوه بر آن این خاک ماسه بادی است که کارخانه سیمان می تواند از آن به خوبی بهره برداری کند. اما با تمام این محاسن متاسفانه جلسات وعده لایروبی رودخانه ها و سدها هنوز هم به بهانه کمبود اعتبار ملغی می شود.
فرصت سوزی اکباتان
بر اساس اطلاعات رسانه ها یک بار در سال ۱۳۷۸ و پیش از افزایش ارتفاع سد اکباتان، حدود یک میلیون متر مکعب از رسوبات سد خارج شد، در تناقض گفتاری دو مدیر یکی لایروبی را معادل مصرف ۱۰ روز شهر همدان دانست که نمی ارزد وقتی برایش گذاشت و دیگری در پی یافتن سرمایه گذار بیرونی وقت را هدر داد.
سند آن هنوز در سایت آب منطقه ای همدان موجود است؛ “مدیرعامل جدید شرکت آب منطقه ای استان همدان با اشاره به اینکه با توجه به هزینه بر بودن لایروبی خود شرکت توان انجام آن را ندارد برخلاف مدیر پیشین که گفته بود؛ لایروبی هیچ اثر و نتیجه مثبتی در افزایش گنجایش و ظرفیت سد ندارد و اقتصادی نیست، عنوان می کند: از متقاضیان بخش خصوصی برای انجام لایروبی دعوت می‌کنیم از هفته آینده طرح های پیشنهادی خود را برای بررسی به آب منطقه ای ارسال کنند.”
همین موضوع به واضح می رساند که متاسفانه مدیران با اساتید دانشگاهی این حوزه بیگانه اند و بیشتر به دنبال حفظ شرایط برای جایگاه مدیریتی خود هستند که نتیجه آن می شود روزی دو سه ساعت آب داشتن در شهری که به هزارچشمه معروف است.
